De grootste Nederlandse uitgever, Veen Bosch & Keuning (VBK), heeft onlangs een proefprogramma aangekondigd om kunstmatige intelligentie (AI) te gebruiken voor het vertalen van een klein deel van hun commerciële fictietitels naar het Engels. Simon & Schuster nam VBK over in 2023, en het bedrijf wil experimenteren met hoe AI kan bijdragen aan het uitgeefproces—meer specifiek met vertalingen voor landen met een Engelstalige bevolking.
Hoewel AI in hoog tempo wordt geïntroduceerd in diverse aspecten van contentcreatie, is het experiment van VBK uniek: het richt zich alleen op commerciële fictie en heeft minder dan tien titels geselecteerd voor deze proef met AI-ondersteunde vertalingen. De uitgever benadrukt dat dit een experimentele stap is en alleen betrekking heeft op boeken zonder Engelse rechten en een kleine kans om die in de toekomst te verwerven.
Waarom AI gebruiken voor boekvertalingen?
Vertalen is een arbeidsintensief proces binnen een complexe industrie, en toch essentieel voor internationale reikwijdte. Een volledig door mensen aangedreven vertaalproces is tijdrovend en kostbaar, en vaak moeilijk te rechtvaardigen voor werken met beperkte potentie. Hier kan AI een kosteneffectief alternatief bieden waarmee uitgevers de aantrekkingskracht van een titel in het buitenland kunnen testen.
Vanessa van Hofwegen, commercieel directeur van VBK, beschreef dit project als zeer kleinschalig: “Er zit niets literairs bij.” Het gaat uitsluitend om commerciële fictie, een gebied met een kleinere kans op Engelse rechten, en VBK verwacht enige flexibiliteit te winnen dankzij AI.
De rol van AI en menselijke controle in vertalingen
Het is belangrijk op te merken dat VBK menselijke vertalingen niet volledig vervangt, maar AI gebruikt als ondersteuning. Dit is een cruciaal verschil; in elke fase worden de teksten nog door menselijke vertalers of redacteuren gecontroleerd. Bovendien heeft VBK toestemming van de auteurs gekregen om deze AI-ondersteunde vertalingen te maken.
Dit betekent dat AI voornamelijk zorgt voor versnelling en stroomlijning, terwijl menselijke redacteuren de laatste hand leggen als kwaliteitscontrole. Zo’n aanpak sluit goed aan bij de bredere doelstelling van efficiëntie in de uitgeverij, hoewel reacties uit de vertaalgemeenschap uiteenlopen tussen scepsis en bezorgdheid.
Reacties uit de sector: perspectieven van vertalers
De mogelijke verschuiving van traditionele naar AI-ondersteunde vertalingen heeft een discussie aangewakkerd onder professionele vertalers. Michele Hutchison, een Booker Prize-winnende vertaler, uitte een belangrijke zorg: commerciële fictie mag dan minder complex zijn dan literaire werken, maar vereist nog steeds nuance en creativiteit—kwaliteiten waar AI vaak moeite mee heeft. Zelfs met menselijke nabewerking kunnen AI-vertalingen vlak en ondiep aanvoelen, wat zowel auteurs als lezers tekort zou doen.
Een andere gerenommeerde vertaler, David McKay, uitte soortgelijke zorgen en stelde dat de aanpak van deze proef mogelijk tot misleidende of foutieve vertalingen leidt. McKay betwijfelt het besluit om menselijke expertise opzij te schuiven en vreest dat deze trend de reputatie van auteurs kan schaden, vooral als AI-vertalingen hun bedoelingen verkeerd weergeven.
Ian Giles, medevoorzitter van de Translators Association, noemde de AI-proef van VBK “zorgwekkend.” Zijn standpunt weerspiegelt een bredere angst binnen de vertaalgemeenschap over baanzekerheid en de kwaliteit van AI-content. Uit een recente enquête van de Translators Association blijkt dat meer dan een derde van de vertalers werk heeft verloren aan AI, wat erop wijst dat de proef van VBK mogelijk deel uitmaakt van een bredere trend. Giles benadrukt dat VBK door het inschakelen van menselijke redacteuren de beperkingen van AI impliciet erkent.
Uitdagingen in AI-vertalingen: nuance, nauwkeurigheid en kwaliteit
AI presteert momenteel nog niet goed als het gaat om creatieve vertalingen. Hoewel machine learning-modellen enorme vooruitgang hebben geboekt in het genereren van leesbare en grammaticaal correcte teksten, gaat literaire en creatieve vertaling verder dan dat. Het behoud van de stem, stijl en culturele context van een werk vereist menselijke interpretatie.
Bijvoorbeeld: Nederlandse uitdrukkingen die idiomatisch of subtiel emotioneel zijn, kunnen niet direct of idiomatisch naar het Engels worden vertaald zonder dat een mens de context begrijpt en overbrengt. Culturele subtiliteiten, emotionele nuances of karaktergebonden taalgebruik kunnen allemaal verloren gaan als een machine de context verkeerd begrijpt. Hoewel menselijke nabewerking deze problemen gedeeltelijk kan oplossen, kan het eindproduct alsnog een bepaalde rijkdom missen die alleen volledig door mensen gegenereerde teksten hebben.
Het AI-menselijke samenwerkingsmodel in de uitgeverij
De proef van VBK laat zien dat een balans tussen AI-efficiëntie en menselijke kwaliteitscontrole een geheel nieuw model kan worden binnen de uitgeverij. Een AI-systeem dat de vertaling opstelt, bespaart op de initiële vertaalfase, versnelt de productie en vermindert tussentijdse vertaalstappen, terwijl menselijke redacteuren onmisbaar blijven voor het waarborgen van kwaliteitsnormen.
Dit model maakt het gemakkelijker om markten te testen zonder vooraf volledige vertaalkosten te betalen. Als het resultaat goed is, opent dit nieuwe markten voor auteurs, waardoor de reikwijdte van de uitgever wordt vergroot en de verkoop mogelijk stijgt. Slechte vertalingen kunnen echter de reputatie van auteurs schaden als de AI-content hun werk niet correct weergeeft.
Ethische en economische overwegingen
De AI-vertalingstest van VBK benadrukt scherpe ethische kwesties: ondermijnt AI de literaire creativiteit van auteurs? En wat betekent dit voor de werkgelegenheid van vertaalprofessionals? Dit sluit aan bij bredere ethische debatten rond generatieve AI in creatieve sectoren. Zoals Ian Giles heeft opgemerkt, wordt de impact van AI direct gevoeld in de vertaalindustrie, waar bedrijven proberen delen van hun werk te automatiseren. Uitgeverijen zoals VBK moeten zorgvuldig evalueren hoe AI hun werk beïnvloedt, omdat het professionele vertalers belemmert om hun gebruikelijke authenticiteit en rijkdom te leveren.
Ook lezerservaring speelt een rol. Slechte vertalingen of algemene terminologie doen afbreuk aan de beleving van fictie, die juist bedoeld is om de verbeelding te prikkelen. Daarom is het essentieel dat de stem en stijl van de auteur behouden blijven—iets wat alleen mogelijk is met menselijke redacteurs.
De toekomst van AI in vertaling en uitgeverij
Hoewel deze proef beperkt is van omvang, benadrukt het een groeiende trend in de uitgeverij om AI in te zetten voor vertalingen. Of het experiment van VBK succesvol blijkt, kan van invloed zijn op hoe andere uitgeverijen vertalingen in de toekomst benaderen. Als een gebalanceerd AI-menselijk model ontstaat, biedt dit mogelijk een duurzame oplossing die zowel economische als creatieve belangen respecteert.
AI-technologie heeft het potentieel om barrières te verlagen voor niet-Engelstalige auteurs die een Engelstalig publiek willen bereiken. Maar zoals vertalers stellen, is taal meer dan een communicatiemiddel—het is een kunstvorm die culturele identiteit, emotie en creativiteit belichaamt. De uitdaging voor uitgevers zoals VBK is om AI-efficiëntie te benutten en tegelijkertijd deze essentiële kwaliteiten te behouden.
VBK’s proef markeert een fascinerende ontwikkeling in de voortdurende dialoog tussen technologie en creativiteit in de uitgeverij. Hoewel er valide zorgen zijn over kwaliteit en economische impact, laat de voorzichtige, experimentele aard van dit initiatief ruimte voor verdere verkenning. Voor nu blijft de vraag: kan AI echt de ziel van een verhaal vangen, of zal het altijd een menselijke hand vereisen om woorden tot leven te brengen?
De opkomst van AI-ondersteunde vertaling door VBK luidt een nieuw hoofdstuk in voor de uitgeverij, vol met potentieel en beperkingen in wat technologie kan bereiken in creatieve sferen. De toekomst zal uitwijzen of AI en menselijke vertalers vreedzaam kunnen samenwerken, of dat technologie nooit in staat zal zijn de complexiteit van menselijke expressie volledig te evenaren. In ieder geval lijkt de wereld van boeken—en het beroep van vertalers—in de komende jaren ingrijpend te worden getransformeerd terwijl AI zijn creatieve traject voortzet.
